Wprowadzenie
Opinia prawna dotycząca wzmocnienia skuteczności komitetów monitorujących w poszanowaniu Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (KPP) została przygotowana na zlecenie Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych przez adw. prof. INP PAN dr hab. Macieja Taborowskiego. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie głównych wniosków z tej opinii z perspektywy członka podkomitetu ds. rozwoju partnerstwa. Temat ten jest niezwykle istotny dla organizacji społecznych, które odgrywają kluczową rolę w monitorowaniu przestrzegania praw podstawowych i zarządzaniu funduszami UE.
Analiza opinii prawnej
Komitety monitorujące (KM), które mają zapewniać poszanowanie KPP w procesie wdrażania funduszy UE, borykają się z niewystarczającymi narzędziami do efektywnej realizacji swoich zadań. Obecne przepisy, choć przyznają KM istotne funkcje, nie zapewniają im wystarczających kompetencji i środków proceduralnych.
Podstawą funkcjonowania KM jest art. 38 rozporządzenia 2021/1060, który ustanawia wspólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych i inwestycyjnych UE. Zgodnie z tym rozporządzeniem, państwa członkowskie zobowiązane są zapewnić, że KM mają odpowiednie kompetencje i środki do realizacji swoich zadań.
KM mają za zadanie monitorowanie postępów we wdrażaniu programów, analizowanie kwestii wpływających na realizację programów oraz ocenę zgodności działań z KPP. Komitety te odgrywają kluczową rolę w zarządzaniu funduszami UE, wpływając na sposób ich wydatkowania oraz cele, na które są przeznaczane.
Zasada Effet Utile
Zasada effet utile, czyli zasada praktycznej skuteczności prawa UE, jest kluczowym elementem zapewniającym, że prawo unijne jest skutecznie wdrażane i stosowane w państwach członkowskich. Ta zasada nakłada na państwa obowiązek zapewnienia, że przepisy unijne osiągają zamierzony efekt. Effet utile może być zastosowana do wzmocnienia pozycji KM poprzez interpretację przepisów w sposób zapewniający ich maksymalną skuteczność. Oznacza to, że państwa członkowskie powinny wyposażyć KM w takie kompetencje i narzędzia, które pozwolą im skutecznie realizować swoje zadania.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wielokrotnie podkreślał znaczenie zasady effet utile. Przykładowo, w sprawie Costa przeciwko ENEL, TSUE uznał, że prawo unijne ma pierwszeństwo przed prawem krajowym, aby zapewnić jego skuteczność.
Propozycje wzmocnienia KM
Należy wprowadzić procedury umożliwiające zgłaszanie naruszeń KPP przez różne podmioty, w tym organizacje pozarządowe. KM powinny mieć dostęp do wszystkich niezbędnych informacji i dokumentów, aby skutecznie monitorować spełnianie warunków podstawowych. Ważnym elementem wzmocnienia KM jest wprowadzenie skutecznych mechanizmów rozpatrywania skarg dotyczących naruszeń KPP. Przepisy powinny umożliwiać organizacjom społecznym składanie zawiadomień o naruszeniach bez konieczności wykazywania interesu prawnego.
Konieczne jest zaktualizowanie przepisów krajowych i unijnych, aby wyposażyć KM w odpowiednie kompetencje i środki proceduralne. Propozycje zmian legislacyjnych powinny obejmować uregulowanie roli KM w procesie oceny projektów oraz monitorowania zgodności z KPP.
Rekomendacje dla legislatorów
Legislatorzy powinni zapewnić, że przepisy krajowe są zgodne z wymaganiami rozporządzenia 2021/1060 i umożliwiają KM skuteczne wykonywanie swoich zadań.
Dla organizacji społecznych
Organizacje społeczne powinny aktywnie uczestniczyć w monitorowaniu przestrzegania KPP i zgłaszaniu naruszeń. Ich rola jest kluczowa w zapewnieniu skuteczności działań KM.
Dla członków KM
Członkowie KM powinni być dobrze przygotowani do realizacji swoich zadań. Warto, aby regularnie podnosili swoje kwalifikacje i korzystali z dostępnych narzędzi do monitorowania i analizy.
Opinia członka Podkomitetu ds. Rozwoju Partnerstwa z ramienia New Europe Foundation
Nasza ocena omawianej opinii prawnej jest pozytywna. Uważamy, że przedstawione w niej propozycje i rekomendacje są kluczowe dla wzmocnienia skuteczności komitetów monitorujących w poszanowaniu Karty Praw Podstawowych UE. W szczególności chciałbym zwrócić uwagę na istotną rolę, jaką społeczeństwo obywatelskie i organizacje społeczne mogą odegrać w procesie monitorowania i zgłaszania naruszeń.
Zasada partnerstwa, będąca fundamentem funkcjonowania komitetów monitorujących, wymaga aktywnego udziału wszystkich zainteresowanych stron. Organizacje pozarządowe, działając jako strażnicy praw podstawowych, mogą skutecznie wspierać komitety monitorujące w realizacji ich zadań, dostarczając cennych informacji i sygnałów o możliwych naruszeniach. Wzmocnienie tych mechanizmów poprzez odpowiednie zmiany legislacyjne oraz stworzenie procedur umożliwiających skuteczne zgłaszanie i rozpatrywanie skarg jest niezbędne dla zapewnienia, że prawa podstawowe będą w pełni respektowane.
Opinia prawna mecenasa Zaborowskiego wskazuje na konieczność wzmocnienia skuteczności komitetów monitorujących poprzez zapewnienie im odpowiednich narzędzi i kompetencji. Długoterminowe korzyści z takich działań obejmują lepsze zarządzanie funduszami UE i skuteczniejsze przestrzeganie Karty Praw Podstawowych. Organizacje społeczne powinny odegrać aktywną rolę w monitorowaniu i zgłaszaniu naruszeń, co przyczyni się do zwiększenia transparentności i efektywności działań KM.
Autor Petros Tovmasyan